YOL İZİN BELGELERİ

PROJE YÜK TAŞIMACILIĞINDA
YOL İZİN BELGELERİ ve KURALLARI
Aydın SARI*
Alınış Tarihi: 04 Şubat 2016 Kabul Tarihi: 06 Mayıs 2016
Öz: Yurtiçi ve yurtdışı proje yük taşımacılığı büyük bir hızla
yaygınlaşmaktadır. Proje yük taşımacılığı özel bir uzmanlık gerektirmektedir.
Yurtiçinde ve yurtdışında proje yüklerin gabari dışı yük olarak taşınması
gerekir. Taşıma esnasında yol güvenliğini tehlikeye attığı için karayolu
yetkililerinden izin alınmalı, ilgili taraflarca önlemler alındıktan sonra nakliyesi
yapılmaktadır. İzin belgesi gabari dışı yol izin belgeleri olarak ifade
edilmektedir. Güzergah izinlerinin alınması, taşımanın sağlıklı yapılması için
vazgeçilmezdir. Aksi halde nakliye yapılamamaktadır. İhracat miktarının
artması ve ülkenin nitelikli teknolojiye dayalı ihracat kalemlerinin gelişebilmesi
ağır yük nakliyesinin yurtiçi ve yurtdışı nakliyesinin gelişmesine bağlıdır.
Kombine taşımacılığın yaygınlaşması ve yapılabilir halde olması Türkiye’de
deniz, kara, hava ve demiryolu ile proje yüklerin taşımasını geliştirmiştir. Proje
taşımacılığı arttıkça ihracat miktarının arttığı gözlemlenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Proje Yükler, Ağır Nakliye, Yol Güzergahı, İhracat,
Yol İzin Belgesi.

THE TRANSPORTATION PERMITS IN THE PROJECT CARGO
AND REGULATIONS

Abstract: The “Project Cargo” in transportation is growing fast in the
domestic and foreign markets and is a special experience. It means that
oversize/overweight cargo has been transported in domestic and foreign markets
but has to become illegal because it is dangerous for road traffic. Transport must
not be allowed without an oversize/overweight permit. This permit is
compulsory to transport the cargo with confidence. The amount and quality of
exporting technological commodities in a country depends on the haulage of the
projected cargo domestically and abroad. Because the circulation of combined
transport is now common all over the world, the amount of cargo transport and
export is now also common in Turkey.
Keywords: Special hauling permit, Oversize Cargo, Project Transportation,
Export, Road Permission.
I. Giriş
Proje yük taşımacılığı hızla gelişen bir sektör haline gelmektedir. Proje
yüklerin, seyahat esnasında diğer araçların ve alt yapının olumsuz
etkilenmemesi için devlet karayollarında sorunsuz ve güvenle taşıması temel
amaçlardan biridir. Proje taşımacılığı yükün imalat yerinden, gemiden, başka bir
taşıttan, fabrikadan veya depodan yüklenmesi ile başlamaktadır. Yükü çekecek
kapasitede uygun bir karayolu çekicisinin seçimi seyahat boyunca sorunsuz

* Doç. Dr., Aydın SARI, Pamukkale Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat
Bölümü

546 Aydın SARI
taşımanın temelidir. Uygun römork ve çekicinin belirlenmesi, yükün özellikleri,
gidilecek güzergah ve yapılacak kilometre durumuna göre belirlenmektedir.
Proje yükün taşıt üstüne alınması, yeterli çeker tonajı olan vinçler
vasıtası ile yapılmaktadır. Vinç ile yükleme birçok tedbiri gerektirmektedir.
Dayanıklı halat ve ırgatlar gerektirir, hatta güçlü zemin aranmalıdır. Proje
taşımacılığında yükleme ve boşaltma mühendislik işlemleri dahilinde
yapılmalıdır. Sürücü ve yardımcı personelin ağır yükler konusunda deneyimli
olmaları yol koşulları ve zemin etütlerini izler nitelikte bulunmalıdır. Ağır yük
taşımacılığında, kılavuz araç uygulaması, vazgeçilmez uygulamalardan bir
tanesidir. Proje taşımacılığının ekip işi olduğu unutulmamalıdır.
Trafik akışının olduğu karayollarında ve kırsal alanlarda güvenli
sürüşün sağlanabilmesi için karayolu yetkililerinin, trafik polisinin, il, ilçe ve
köy yetkililerinin ağır yük vasıtasının geçişi konusunda bilgilendirilmesi ve
koordineli bir çalışmanın yapılması güvenlik için vazgeçilmezdir.
Proje taşımacılığının diğer bir yanı, bir fabrika makinelerinin tamamen
sökülüp başka bir ülkeye taşınması ve monte edilmesidir. Diğer bir deyişle
fabrikanın tamamen bir yerden başka bir yere taşınmasıdır. Fabrikanın
taşınması, son yıllarda işgücü ücretleri yüksek olan ülkelerden işgücü daha
düşük olan bölgelerdeki ülkelere yapılmaktadır. Taşıma esnasında başta
denizyolları olmak üzere kara ve diğer taşıma modları da kullanılmaktadır.
Fabrika taşımalarda makinelerin sökülmesi ve yeniden montajının yapılması,
mühendislik hizmetlerini gerekli kılmaktadır. Deneyimli çalışanların montaj
konusunda avantajları çok fazladır. Maliyeti düşük düzeyde tutmaktadır.
II. Proje Taşımacılığı Tanımı
Proje taşımacılığı, kavram olarak standart dışı ağır ve standart dışı
ölçülerde olan yüklerin bir çıkış noktasından bir diğer varış noktasına kadar özel
tedbirlerle ve özel araçlarla bir program çerçevesinde taşınmasıdır. Standart dışı
ağırlıkta ve standart dışı ölçülerde olan yükler bir proje kapsamında olabilir.
Yurtiçi veya yurtdışı bir projenin, başından sonuna kadar projenin ihtiyaç
duyduğu araçlarını, aparatlarını içeren tüm kısımlarını bir defada veya kısım
kısım taşıyarak projeyi teslim edene kadarki, tüm süreç içinde bulunmak ve
gerekli her tür malzemeyi proje alanına eksiksiz taşıyarak proje bitene kadar
gerekli taşıma koordinasyonunu yapmaktır. Ayrıca proje taşımacılığı bir bütünü
oluşturmak için üretilmiş ve montajı yapılacak parçalardan (örneğin rüzgar
enerjisinden faydalanmak için üretilen rüzgar gülleri) veya demontajı yapılmak
amacıyla yerinden sökülmüş fakat başka bir yerde montajı olacak parçalardan
(fabrikanın tamamen sökülüp başka bir yerde kurulması) veya tek parça halinde
aşırı ağırlığı ve ölçüleri olan makinenin bir yerden başka bir yere taşınması ve
yerleştirilmesi (elektrik trafoları) şeklindeki taşımacılığa proje taşımacılığı
denilmektedir.
Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 30 2016 Sayı: 3 547
III. Yurtiçinde ve Yurtdışında Bazı Ülkelerde
Yol İzin Belgeleri Uygulamaları
Yol izin belgeleri, ağır yük taşımalarda yurtiçinde olduğu gibi birçok
ülkede de uygulanmaktadır. Bunlardan bazılarını alarak Türkiye için örnek olup
olamayacağını tartışmaya çalıştık. Güzergahın belirlenmesi ve güzergah
izinlerinin alınması başlı başına takip edilmesi gereken bir iştir ve müracaatın
ilgili mercilere yapılması yasal düzenlemeler çerçevesinde olmalıdır.
. A. Yurtiçinde Yol İzin Belgesi Başvuru Merci
Karayolları kanununa göre gabari dışı yük varsa izne tabi olmaktadır.
Karayollarından taşıma için izin alınması gerekmektedir. İzin belgeleri süreli ve
süresiz olabilmektedir. Süresiz belgeler aynı güzergahta gidip gelenler için ve
tarım sektöründe biçer döver gibi araçlar için verilen belgelerdir. Süreli belgede
bir belgenin kullanım süresi 15 gündür ve tek seferliktir. Sabah belge için
müracaat edildiğinde akşama alınabilmektedir. Akşam dörtte verdi iseniz ertesi
günü akşam dörtte alınabilmektedir. İznin bedeli, genişliği 3.50m, tonajı 30
ton’luk bir yük için de 300 tonluk bir yük için de aynı fiyat olmaktadır.
Proje taşımalarda başında “D” olmayan karayolundan gidiliyor ise ilgili
belediyelerden izin alınması gerekir. “D” karayolu demektir.
Ton x km başına inşaat raporları alınması gerekmektedir. Daha önceden
geçilen güzergahın, 3 ay sonra yeniden aynı güzergahtan geçilmesi durumunda
inşaat raporlarının alınmasına gerek yoktur. Fakat geçilecek yollar köprüler
gözle kontrol edilmelidir. Hazırlanan raporun geçerlilik süresi bir yıldır. Bir yıl
sonra raporlar yeniden alınması gerekir.
Yol geçiş izin belgesi alınması için başvurulması gerekli kurum,
Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Şubesidir. Başvuru bir dilekçe ile doğrudan
yapılmalıdır.
B. Yurtdışında Bazı Ülkelerde Yol İzin Belgeleri Uygulamaları
Birçok ülke, karayollarında ağır tonajlı yükler taşınırken karayolu
yetkililerinden ve diğer ilgili taraflardan izin alınmasını istemektedir. USA gibi
bazı gelişmiş ülkelerde karayolu, otoban yetkilileri yolun durumunu yazılı ve
fotoğraflarla anlatan el kitapları basarak bilgilendirme yapmaktadır. Karayolu
yetkilileri otoban ve diğer karayollarının son hallerini fotoğraflayarak, köprüler,
tüneller, alt geçitler veya yaya üst geçitleri gibi gabari dışı yük taşımacılığını
etkileyebilecek karayolu ve yol kenarı yapıları göstermekte ve taşıyıcıyı
bilgilendirmektedir.
Kitap bilgileri ve görseller yardımı ile nakliyeci, taşıma güzergahı
konusunda kendisi keşif yapmadan bilgi sahibi olmaktadır. Taşıyıcı, nakliyeye
başlamadan önce masa başında taşıma planını daha kolay, başarılı ve düşük
maliyetle tasarlayabilmektedir. Ağır yük nakliyesi başlamadan önce nakliyeci
yükün ölçülerine göre, köprü altlarından aracın geçebileceği kararını
verebilmektedir. Eğer güzergah üzerinde yükseklik ölçülerine uymayan geçiş
noktaları varsa, alternatif yol araştırması ve bypass geçişleri taşıma öncesinde
planlanmaktadır.
548 Aydın SARI
ABD’nin Teksas eyaleti için oluşturulan Aşırı ağır/aşırı büyük yükler
için yol izin belgelerinde bulunan bilgiler şöyledir;
Başvuranın adı soyadı, şirket ismi, şehir, eyaleti, kamyon/traktör
tanımlaması yıl model lisans numarası, treyler yılı modeli lisans numarası,
Aracın yüksekliği, genişliği uzunluğu, geçişin etkileyeceği rotalar, istenen geçiş
zamanı, hareket zamanı, bu belge bir defalık yukarıda belirtilen tarihlerde
geçerlidir, sınırsız değildir. Rotayı onaylayan yetkilinin ismi imzası (Prozzi ve
Murphy, 2012: 73-85).
Bazı yol izin belgelerinde yukarıdaki bilgilerin yanı sıra lastik ebatları
ve numarası, aks sayıları gibi bilgileri de istemekte ve geçişte herhangi bir yolda
herhangi bir hasara yol açarsam ödemekle mükellefim gibi ifadelerde
bulunmaktadır.
ABD’de diğer eyaletlerin yol izin belgelerinde de benzeri bilgiler
bulunmaktadır, birkaç nokta farklı olmakla birlikte geçilecek güzergahlar, yolun
km uzunluğu hangi saatler arasında taşıma yapılacağı, araç ve sürücü bilgileri
gibi ortak bilgileri içermektedir (Prozzi ve Murphy, 2012: 178-185).
Yol ücretlendirmesi kullanılacak yolun uzunluğuna ve aracın ağırlık ve
boyutlarına göre yapılmaktadır. ABD’de birçok eyalet, yol izin belgesinin
alınması esnasında tek geçiş için ve sürekli geçiş şeklinde iki tür fiyatlandırma
yapmaktadır. Ayrıca izin belgesinde geniş ve uzun araçların gabari yükleri için,
önde bir, arkada takipte bir olmak üzere tam donanımlı ışıklı (tepe ışıkları) uyarı
ve ikaz yapabilen araçlar ile donatılmış eskortlar istemektedir. Eğer taşıma
otobanda yapılacak ise üçüncü bir eskort yan boş şeritte görevlendirilmelidir.
Gabari dışı araçlarda ön ve arkadan gece ve gündüz görülecek biçimde “geniş
araç” ve “uzun araç” yazılarının bulunması zorunludur. Uyarıcı kırmızı
bayraklarda unutulmamalıdır.
Avrupa Birliğinde üye ülkeler, proje taşımacılığına izin konusunda üye
ülkelerin one-stop-shop prensibine uyum sağlamalarını istemektedir. Ayrıca AB
içinde uygulanacak tek izin belgesi konusunda çalışmaktadır.
Avrupa’nın diğer bir ülkesinde İsveç’te, bir defalık izin alındığında bir
defalık geçerli olmakta sürekli izin alındığında bir yıl geçerli olmaktadır.
IV. İznin Alınması
2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu 33. Maddesinde ağırlık ve
boyutları bakımından özelliği olan, başka ulaşım sistemleri ile taşınması
olmayan ve taşıma sınırını aşıp da taşınması zorunlu olan yüklerin taşınması
için, Karayolları Genel Müdürlüğünden izin alınması zorunludur. Özel izin/özel
yük taşıma izin belgelerini almak için müracaatlar karayolları genel
müdürlüğünün sitesinden kabul edilmektedir (İlgün, 2014: 45-52).
Demiryolu ve karayolu taşımalarında, araçların yükleme ebadını geçer
eşyalar Gabari Taşkını (Out of Gauge) olarak kabul edilir, özel taşıma iznini
gerektirmekte ve taşıma ücretleri normal ücretlerin çok üstünde oluşmaktadır
(Çalış, 2003: 30-45).
Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 30 2016 Sayı: 3 549
Yeteri kadar aksa sahip olmayan araçlar kullanılması durumunda, aşırı
ağır proje yükleri karayollarına oldukça fazla zarar verebilmektedir. Bu açıdan
taşıyıcı firmanın araç parkının oldukça iyi durumda olması gerekmektedir.
İyi bir planlama yapılmaması, yol yapısı ve yol yapım malzemesi
dikkate alınmadan yapılan taşımalarda başta karayolunun kendi olmak üzere
köprüler, işaret levhaları, trafik lambaları, kaldırımlar ve birçok yol kenarı ve
üzeri yapılar hasar görebilmektedir.
Özellikle liman ile sanayi bölgelerini birbirine bağlayan yolların ağır
yük taşımalarına elverişli olmaları gerekmektedir. Limanlara büyük ve ağır
tonajlı taşımaların, gemi yüklemelerinden dolayı daha fazla olduğu
görülmektedir.
V. Yurtiçi Literatüründe Yol İznine Bakış
Her proje lojistiğinde karayolları ile temasa geçip önceden izinlerin
alınması gerekir. Taşımanın, yüklemenin ve indirmenin, önceden ilgili resmi
kuruluşlara bildirilmesi ve alınan tedbirlerin onaylatılması, tehlikeli işler
gerçekleşirken sağlık ekibinin yakın tutulması unutulmaması gereken
durumlardır (Yıldıztekin, 2014: 24-32).
Özel yük taşıma izin belgesinin yanında yol raporu da önem
kazanmaktadır. Bazı ülkelerde yol raporunun taşıyıcı tarafından ilgili
mühendislik firmasını bularak, rapor hazırlatılması istenmektedir ve tüm
masrafları taşıyıcı firma ödemektedir.
Karayolları kanununda belirtilen ölçülerin dışındaki araçların, gabari
dışı araçlar, boş oldukları halde karayollarına çıkmaları, trafikte seyretmeleri
izne tabi olmaktadır. Standart dışı aracın tamiri bakımı gibi belge amaçlı trafikte
hareket etmeleri eskort ve izin belgesi ile mümkün olmaktadır, bu bir artı
maliyeti getirmektedir (Yücel, 2015: 2-8).
Ayrıca 150 ton ve üzeri taşımalarda, mühendislik firmaları tarafından,
yol raporunun düzenlenerek taşıyıcı tarafından alınması yüksek maliyetlere
ulaşmaktadır. Ağır yük taşımalarda sadece gündüz taşımaya izin verilmektedir
(Yücel, 2015: 2-8). Sonuç olarak Türkiye bölgesi etrafında ortaya çıkan ağır
tonajlı yükler, maliyetleri düşük düzeyde olan ülkelere kaymaktadır. Dolayısıyla
Türkiye mevzuat yetersizliği ve yüksek maliyet kalemleri nedeni ile rekabet
edememektedir.
AB ülkelerindeki mevzuat ve uygulamaların, ülkemiz mevzuat ve
uygulamaları ile karşılaştırıldığında, ortaya çıkan büyük farklılıklar ve
ülkemizin mevzuatının güncelliğini yitirmesi, özel yük taşımalarda görülen
sorunların başında gelmektedir.
UND ve bazı kurumların yardımı ile önerilen “Ağır ve Havaleli
Yüklerin Taşınmasına İlişkin Yönetmelik” taslağı çalışmasında AB’ye uyum
dikkate alınarak yol izin belgelerinin 15 gün geçerlilik süresi ve 3 yıllık
geçerlilik süresine sahip olması önerilmektedir (Nuhoğlu, 2015: 5-25).
550 Aydın SARI
2012 yılında Karayolları Genel Müdürlüğünden 60 bin adet özel yük
izin belgesi alınmıştır (Keçeci, 2012: 3-18). Ağır yük taşıma potansiyelinin çok
yüksek olduğu verilerden anlaşılmaktadır.
VI. Sonuç
Yirmi yıl önce sadece ağır sanayinin kısıtlı miktarlarda ihtiyaç duyduğu
proje taşımacılığı günümüzde adeta tüm sektörlere yayılmıştır. Başta enerji
olmak üzere uzay ve havacılık, ulaştırma gibi sektörler de gabari dışı
taşımacılığın belli başlı müşterileri olmaktadır. Ağır taşımaya yurtiçinde ihtiyaç
duyulduğu gibi yurtdışında da yoğun talep duyulmaktadır.
Ağır yük taşıyıcılığı uzmanlık gerektiren bir iş koludur. Türkiye’de çok
sayıda firma bu alanda çalışmaktadır. Firmalar yurtiçi ve yurtdışı proje
taşımacılığı yapmaktadırlar. Birçok Türk firmasının en zorlu pazarlardan biri
olan Avrupa Birliği’nde tüm kuralları yerine getirerek Türkiye’den AB’ye
nakliye yapmaktalar ve Avrupa Birliği içinde bir ülkeden birlik içindeki başka
bir ülkeye, doğusundan batısına, kuzeyinden güneyine ağır yükleri AB
taşımacılık kuralları içinde taşıyabilmektedirler. Ayrıca AB’den Rusya gibi
Norveç gibi birlik dışı ülkelere de taşıma yapabilmektedirler.
Türkiye batısının yanında doğusunda da proje yük taşımacılığında ilk
sıralarda gelen ülkedir. Özellikle limanlarını kullanarak başta Irak olmak üzere
İran, Azerbaycan, Gürcistan ve Türk Cumhuriyetlerine ağır yük nakliyesi
yapmaktadır.
Proje taşımacılığını, yeni keşfedilen bir sektör olarak görebiliriz.
Deneyimin ve mühendislik bilgilerinin ön plana çıktığı bir sektördür. Bu
nedenle, Türkiye’nin sektörde avantajı oldukça büyüktür. Başta karayolu
taşımacılık olmak üzere, Türkiye’de nakliyeciler sadece karayolunda değil tüm
taşıma modlarında ve kombine taşıma işi yapabilmektedir. Sektörün çarpan
etkisi çok büyüktür, proje taşımacılığı başta ihracat yapan sektörleri
desteklerken, yeni ihracatçı olabilecek sektörleri, şehirleri ve ihracata yeni
açılacak firmaları teşvik etmekte cesaretlendirmektedir. Ayrıca kaldırma ve vinç
sektörü, proje taşımacılığı ile birlikte kapasitesini artırmakta, sektörü çok
yakından takip ederek, yeni yatırımlarını yönlendirmektedirler. Dorse, karasör
ve römork gibi sektörler, proje taşımacılığından doğrudan etkilenmektedir.
Özellikle yol izinleri alanında görülen mevzuat eksikleri başta UND
olmak üzere, üniversitelerimiz ve taşıyıcılar tarafından, ağır yük taşıma
konusunda yeni mevzuat düzenlemelerine önderlik ederek, ulaştırma bakanlığı
ile birlikte çalışma gayretindedirler. Sektör büyüdükçe, uluslararası alana
yayıldıkça, mevzuat yetersizliklerinin ortaya çıkması sık görülen
gelişmelerdendir. Yurtiçi mevzuatın diğer ülkelerdeki mevzuattan üstün olması
sektörün ihracat kalemini olumlu yönde etkileyecektir.